Historia miejscowości Różaniec

Czytany 7300 razy | czwartek, 04 listopad 2010

Różaniec położony jest na południowym skraju gminy, nad rzeką Lubiją, w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Miejscowość powstała po 1550 roku na terenie starostwa zamechskiego staraniem Jana Kuźmy, któremu Zygmunt August dał przywilej osadniczy na prawie niemieckim z prawem karczowania lasów nad rzeką Łubenną (Lubiją). Lustracja z roku 1564/65 wymienia tu cerkiew, 20 kmieci na półłankach siedzących na prawie wołoskim oraz bartników (K. Chłapowski, H. Żydkowicz 2001, s. 221). W 1588 roku Różaniec razem z całym starostwem zamechskim przeszedł na wieczystą własność kanclerza Jana Zamoyskiego, który w 1589 roku włączył ja do Ordynacji Zamojskiej. Rejestr z 1591 roku notował tu 3 zarybione i 2 nie zarybione sadzawki oraz ogród. Wówczas we wsi istniała cerkiew, do której w 1701 roku należał półłanek ziemi. W 1624 roku w Różańcu i Wólce (Woli) Różanieckiej Tatarzy zabili lub wzięli do niewoli 469 osób, zajęli 469 koni i spalili 87 domów, dwór wraz z gumnem, stodołami i brogiem oraz zabrali inwentarz. Zniszczeniu uległa także cerkiew drewniana. W 5 lat później był tu folwark (zapewne nowo wybudowany). Wieś się odbudowała jeszcze za życia Tomasza Zamoyskiego. Obok folwarka ordynackiego istniał do 1 poł. XVIII wieku we wsi dwu łanowy folwark wójtowski, który był w posiadaniu wnuków Jana Kuźmy – Jamińskich. Przywilej wójtowski Zygmunta Augusta potwierdzili Ordynaci, a obowiązkiem wójta była „posługa kozacka" i dostarczanie na żądanie podwód (E. Bończak-Kucharczyk, D. Bondaryk, J. Żukowski, R. Niepsuj 1989 e, s. 1). W 1653 roku Jan Sobiepan Zamoyski wydzierżawił stawy w Różańcu Szymonowi i Krzysztofowi Petro oraz Stanisławowi Szkodzie i potwierdził przywilej na arendę karczemną. W czasie „potopu" szwedzkiego folwark w Różańcu został ponownie zniszczony, ale wkrótce odbudowano go. W 1664 roku istniały tu nowe zabudowy dworskie i odnowiony ogród użytkowy (E. Bończak-Kucharczyk, D. Bondryk, J. Żukowski, R. Niepsuj 1989 e, s. 2). Według inwentarza z 1701 roku w założeniu dworskim istniał dwór, zabudowania gospodarcze (folwark) i mały sad ze śliwami i wiśniami. W folwarku znajdował się budynek czeladni służący podstarościemu i staw niezarybiony. W 1705 roku wybudowano tu browar, a w 1707 roku na rzece Lubiji młyn z foluszem. Wieś podczas wojny północnej uległa zniszczeniu i jeszcze w 1739 notowano wiele pustek. W latach 1723-33 Różaniec był zastawiony za d ługi Adamowi Chądzyńskiemu, który jednocześnie dzierżawił Wolę Różaniecką. W roku 1801 wybudowano w Różańcu nowe budynki gospodarcze: obory, stodoły i spichlerz, a w 1808 roku nowy dwór, lokalizując go w miejscu starego. W latach 1784-85 ordynat Andrzej Zamoyski osadził w Różańcu kolonistów niemieckich. W 1791 roku notowano tu 12 rodzin kolonistów, którzy łącznie posiadali 324 morgi, w tym 259 mórg ziemi ornej, 10 mórg ogrodów i 54 morgi łąk. W roku 1785 folwark różaniecki był w dzierżawie u Zagórskiego. Spis z 1827 roku notował wieś powiecie tarnogrodzkim i parafii Tarnogród. Liczyła wówczas 206 domów i 1433 mieszkańców. W latach 1832-47 tutejszy folwark obejmował 1372 morgi, w tym 50 mórg łąk, natomiast pod koniec XIX wieku ordynacki folwark Różaniec Główny liczył 1198 mórg, w tym 484 morgi gruntów ornych. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 343 domy (8 niezamieszkałych) i 1818 mieszkańców, w tym 506 Ukraińców i 72 Żydów, natomiast folwark Różaniec Główny liczył 3 domy i 49 mieszkańców – Polaków. Wówczas tutejszy folwark ordynacki był w dzierżawie Henryka Tyndorfa. W 1929 roku folwark Bolesławin (leżący na terenie Różańca) o pow. 493 ha należał do Zygmunta Dąbkowskiego, natomiast Różaniec Główny o pow. 352 ha był we władaniu Ferdynanda Jagowda. Około 1900 roku wybudowano w Różańcu kolejny drewniany dwór parterowy kryty gontem. W latach międzywojennych folwark w Różańcu wyłączono z Ordynacji i w 1934 roku przejął go Państwowy Bank Rolny. W 1936 roku folwarki Różaniec Główny i Różaniec Nowy zostały rozparcelowane i sprzedane. Resztówkę 122 ha zakupiła Eugenia z Radomskich Jagowdowa. W czasie II wojny światowej część gospodarcza została częściowo spalona w 1943 przez Niemców. Po wojnie dworek w 1944 roku przejęto na potrzeby reformy rolnej. Ośrodek gospodarczy przeszedł w użytkowanie Zespołu Szkół Rolniczych w Różańcu. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Różańcu pochodzi z roku 1591. około 1701 roku wybudowano tu kolejną cerkiew drewnianą. W 1765 roku jako cerkiew parafialna p. w. Narodzenia NMP należała ona do dekanatu tarnogrodzkiego diecezji przemyskiej. Cerkiew ta do 1811 roku była cerkwią parafialną, do 1842 roku filialną w Babicach, a od 1842 roku ponownie parafialną. W 1842 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Różaniec i Babice. Liczyła ona wówczas 662 parafian. Od 1875 do I wojny światowej istniała tu parafia prawosławna. Potem cerkiew stała pusta i została rozebrana w 1936 roku. Pierwotnie wokół cerkwi istniał cmentarz grzebalny, który na początku XIX wieku przeniesiono poza zabudowę wsi. Cmentarz ten był użytkowany do końca II wojny światowej. W 1905 roku rzymskokatolicy wybudowali w Różańcu murowaną kaplicę p. w. Św. Antoniego. W latach 1958-1961 dobudowano do niej nawy, a w 1967 roku zakrystię. W 1975 roku erygowano w Różańcu parafię rzymskokatolicką. Na cmentarzu przykościelnym w okresie okupacji pochowano 30 partyzantów. Cmentarz rzymskokatolicki o pow. 0,30 ha powstał w 1981 roku. W okresie okupacji hitlerowskiej utworzono we wsi szkołę ułańską, w której uczyło 2 nauczycieli. W listopadzie 1942 roku Niemcy zamordowali 4 osoby w Różańcu. W styczniu 1943 roku zastrzelili 5 Żydów, a w lutym napadli ponownie na wieś i żywcem spalili 3 osoby. 18 marca Niemcy dokonali pacyfikacji wsi. Na miejscu zamordowali 69 mieszkańców, a wieś całkowicie spalono. 27 grudnia policja ukraińska zastrzeliła 4 osoby koło kaplicy.
Obecnie Różaniec Pierwszy zajmuje pow. 2216 ha i zamieszkuje go 874 mieszkańców. Sołtysem wsi jest Marian Strus. Różaniec Drugi zajmuje powierzchnię 1348 ha i zamieszkuje go 675 mieszkańców. Sołtysem wsi jest Czesław Larwa.